Schaal en betrokkenheid, democratie in de kern
5 november 2020 - gemeente Súdwest-Fryslân

 

Een complexer wordende maatschappij vraagt voor gemeenten soms een andere schaalgrootte om taken op een goede manier uit te kunnen voeren. Vooral bij opschaling is het belangrijk bewoners betrokken te houden. Moet gezocht worden naar een betrokkenheid op het gemeentelijk niveau of ligt wijk- of dorpsniveau toch meer voor de hand? Op wat voor een manier kun je als gemeente dit organiseren en hoe democratisch moet een dorp of wijkafvaardiging eigenlijk zijn? Kan een omvangrijke gemeente juist zorgen voor het behoud (of terugkeer) van betrokkenheid van de inwoners bij gemeentelijke aangelegenheden? 

 

Daarbij moet tegelijkertijd rekening mee worden gehouden dat niet iedere wijk, kern of dorp gelijk is. De differentiatie in taken en verantwoordelijkheden die je als gemeente bij een wijk, een kern of een dorp neerlegt luistert nauw. Welke vormen van binnengemeentelijke organisatie past het beste, is daar een recept voor en geef je daar inspraak in? Kan een gemeentebestuur zich beperken tot kaders voor dorpen en kernen zodat college en raad meer op hoofdlijnen kunnen sturen? Wat gebeurt er als college dit wel doet en de raad niet?

Deze vragen speelden in extreme mate in de gemeente Súdwest-Fryslân. Na een gemeentelijke herindeling in 2011 werd dit qua oppervlakte de grootste gemeente van Nederland met maar liefst 83 dorpen en 6 steden. Door gebruik te maken van een fijnmazige netwerk van stads-, dorps-en wijkbelangen, ondersteund door voldoende speciale coördinatoren lukte het  om persoonlijk contact te houden met groepen burgers.  Deze coördinatoren zijn 24 uur beschikbaar, 7 dagen per week, mogelijk gemaakt door financiële middelen van de gemeente.  Het wederzijdse vertrouwen resulteerde in gedurfd maatwerk, geleverd door bevlogen ambtenaren aan begripvolle en meedenkende burgers. 

 

Het motto van burgemeester Jannewietske de Vries is ‘It takes a village to save a planet’. Vrij vertaald: de kracht van de gemeenschap moeten we gebruiken voor de grote transities in Nederland, in de wereld. Het klimaat, de energie, hoe wij willen wonen en werken, hoe wij van A naar B willen reizen, wat wij eten en hoe wij dat verbouwen, in welk landschap wij willen leven. Met elkaar moeten we ‘groot’ durven denken, en tegelijkertijd – om ons doel te bereiken – juist een heleboel kleine stapjes zetten. Op de schaal die we kunnen overzien. Dichtbij. Ingrid Wagenaar is een van de grondleggers van het innovatieve bestuurssysteem van Súdwest-Fryslân, als geen ander kent zij de voor- en nadelen van een opschaling en methoden en technieken om hierop in te springen, die naast organisatorische aspecten toch ook blijkt te draaien om aloude waardenals aandacht en liefde. Geerten Waling schreef samen met Wim Voermans het veelgeprezen 'Gemeenten in de genen', een diepgaande analyse van de ontwikkeling van de lokale democratie. Een constante factor hierin is de autonomie van de lokale gemeenschap, waar centraal bestuur en adel nooit vat op hebben gekregen. Ook nu weer, met schaalvergroting en decentralisaties, kan geleerd worden van fouten uit het verleden: hoe groter de gemeenten worden, hoe meer moeite zij hebben om de democratische energie en betrokkenheid van burgers vast te houden. Volgens Rodney Weterings zijn er nauwelijks gemeenten met een waarachtige visie op de betrokkenheid van de eigen inwoners. De discussie over de kwaliteit van leefgemeenschappen wordt in veel gemeenten veelal louter begrotelijk gevoerd. Zo wordt in menig gemeenteraad het verschil tussen de WMO-opgave en het beschikbare WMO-budget (noodgedwongen) ‘burgerkracht’ genoemd. Terwijl juist op dit punt vitale leefgemeenschappen veel te bieden hebben, óók om begrotelijk in control te blijven. Maar daarvoor moet een gemeentebestuur wel ruimte durven maken. "Loslaten is soms een voorwaarde voor vasthouden. Meestal ontbreekt hiervoor het lef. ”

 

Programma
12:00 Ontvangst met lunch: broodjes/koffie/thee
13:00 Welkom door gespreksleider

13:15 René Cuperus reflecteert op vorige bijeenkomsten en deze bijeenkomst

13:30 burgemeester Jannewietske de Vries

13:45 Toelichting op de deelsessies

14:00 Deelsessies
* Deelsessie 1: Jannewietske de Vries
* Deelsessie 2: Geerten Waling
* Deelsessie 3: Ingrid Wagenaar
* Deelsessie 4: Rodney Weterings

15:00 pauze

15:30 plenaire terugkom voor vragen, maar ook: de plannen van Den Haag, algemene ontwikkelingen in het bestuur etc.  

16:30 poëtische samenvatting door woordkunstenaar 

16:45 borrel

 

Jannewietske de Vries is burgemeester van Súdwest-Fryslân, de qua oppervlakte grootste gemeente van Nederland

Geerten Waling is historicus en onderzoeker aan de Universiteit Leiden. Hij is auteur van meerdere boeken over democratie, vrijheid en politieke cultuur. Hij is columnist voor Elsevier Weekblad.

Geerten Waling schreef samen met Wim Voermans het veelgeprezen 'Gemeenten in de genen', een fundamentele analyse van de ontwikkeling van de lokale democratie. Een constante factor hierin is de autonomie van de lokale gemeenschap, waar centraal bestuur en adel nooit vat op hebben gekregen. Ook nu weer, met schaalvergroting en decentralisaties, kan geleerd worden van fouten uit het verleden: hoe groter de gemeenten worden, hoe meer moeite zij hebben om de democratische energie en betrokkenheid van burgers vast te houden.
 

Ingrid Wagenaar is vormgever van het systeem van 'contactambtenaren' in Súdwest-Fryslân en was jarenlang ook coördinator van deze contactambtenaren. Ze geeft overal in Nederland lezingen over deze aanpak en recentelijk heeft ze dit systeem geïntroduceerd in de gemeente Wijdemeren. In haar sessie zal ze ingaan op hoe dit systeem wordt vormgegeven en op de voor-en nadelen.  

 

 

Rodney Weterings was wethouder in Tilburg en ‘s-Hertogenbosch. Daarvoor deed hij onderzoek naar de lokale democratie aan de Universiteit van Tilburg en hij was enkele jaren directeur van een onderzoeksprogramma naar innovatief stadsbestuur. Momenteel is hij partner en senior adviseur bij bureau Fraey, zie www.fraey.nl

 

René Cuperus is onafhankelijke adviseur en betrokken bij het programma Democratie in Actie van BZK.

 

Atta de Tolk
Woordkunstenaar en zal een rapsamenvatting van het congres geven
(Fotograaf: Wardie Hellendoorn)

 

Marianne van den Anker
Dagvoorzitter

Marianne heeft een enorme journalistieke ervaring en presenteert momenteel het programma Kwesties op NPO Radio1. Ze kan ook bogen op bestuurlijke ervaring, onder meer als wethouder van Rotterdam.