Ongehoord, ongezien:​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​

Kwetsbaarheid in het strafrecht

23-mei-2024 | Koninklijk Instituut voor de Tropen

Achtergrond

Op het eerste oog lijkt bij de toepassing van het strafrecht weinig ruimte voor het thema kwetsbaarheid. Centraal staat immers door de overheid robuust en daadkrachtig uitgevoerde opsporing, vervolging en berechting van allerlei soorten misdaad, waaronder ondermijnende en georganiseerde criminaliteit. Vergelding van aangedaan leed staat in dit overheidsoptreden in veel gevallen centraal.  

Toch speelt binnen dit robuuste rechtsgebied kwetsbaarheid op allerlei manieren wel degelijk een belangrijke rol. Factoren die de kwetsbaarheid in de hand werken zijn onder meer de hoeveelheid strafzaken en de beschikbare capaciteit in de strafrechtsketen, digitalisering, globalisering, verruwing van georganiseerde criminaliteit, maatschappelijke spanning en polarisatie. Dergelijke factoren spelen kwetsbaarheid in de hand en geven noodzaak tot reflectie.

Tijdens dit congres komen meerdere dimensies van kwetsbaarheid aan bod. Inspirerende sprekers en getuigenissen zullen de deelnemers bewust maken van de kwetsbaarheden binnen het strafrechtssysteem en hoe deze invloed hebben op individuen. Door middel van lezingen en paneldiscussies krijgen deelnemers een dieper begrip van de kwetsbaarheden die aanwezig zijn en krijgen zij de mogelijkheid om hun eigen rol en verantwoordelijkheden te overdenken in relatie tot dit het thema. Dit congres biedt dus een kans om de bewustwording over de kwetsbaarheid in het strafrecht te vergroten en vormt een startpunt voor een multidimensionale verdere (wetenschappelijke) verkenning.

Het congres is daarom ook voor allerlei deelnemers nuttig, leerzaam, interessant en inspirerend. Gedacht kan onder meer worden aan diegene die als professional actief is in het strafrecht. De strafrechter, officier van justitie, strafadvocaat en misdaadjournalist kunnen in de uitoefening van hun werk immers geconfronteerd worden met kwetsbaarheid. Kwetsbaarheid van het systeem waarin ze werken of hun eigen kwetsbaarheid door de beslissingen die zij nemen. Kwetsbaarheid kan voor hen natuurlijk ook ontstaan door de dreiging waar ze mee te maken krijgt in de uitoefening van hun werk. Dit congres is daarnaast interessant voor wetenschappers, studenten en eenieder die zich verbonden voelt het thema kwetsbaarheid.

Dimensies

Tijdens dit congres bekijken we het thema kwetsbaarheid vanuit meerdere dimensies:

1) de kwetsbaarheid van de strafrechtsketen in zijn geheel

Door verschillende grootheden is de strafrechtsketen op vele manieren een kwetsbare keten. In dit verband kan onder meer worden gedacht aan de beperkte capaciteit die beschikbaar is voor de opsporing, vervolging en berechting van strafbare feiten, de verruwing en verzwaring van de georganiseerde criminaliteit en het gegeven dat bij de toepassing van het strafrecht wordt geopereerd in de spotlights van het publieke domein.

De Nederlandse strafrechtspleging wordt geconfronteerd met complexe vormen van criminaliteit, ook wel ‘wicked problem’-criminaliteit genoemd, waarbij de causale structuur tussen oorzaak en gevolg lastig te ontrafelen is, waarbij er niet onmiddellijk duidelijke strafrechtelijke en beleidsoplossingen zijn, en waarbij de reactie op die criminaliteit een pluraliteit van actoren vergen.

Bij deze dimensie van kwetsbaarheid zoemen we op bovenstaande in. Dit doen we aan de hand van het concrete voorbeeld van de georganiseerde internationale cocaïnehandel en de impact daarvan op de Nederlandse strafrechtspleging. Bij die impact kan onder andere worden gedacht aan de problematiek van de uithalers, de opsporings- en vervolgingscapaciteit die deze drugshandel kost, de wetgeving die wordt gecreëerd en procesafspraken.

We bespreken deze dimensie met een panel van deskundigen aan de hand van stellingen en vragen van het publiek.

2) de kwetsbaarheid van de strafrechtprofessional

Zeker de laatste jaren is ook de kwetsbaarheid van de professional die actief is in of rondom het strafrecht meer op de voorgrond komen te staan. In deze context kan onder meer gedacht worden aan de dreiging waarmee een strafrechtprofessional te maken kan hebben. Een tragisch voorbeeld hiervan vormt de moordaanslag op een strafadvocaat van enige jaren geleden. De professional die actief is in het strafrecht kan ook met de eigen kwetsbaarheid worden geconfronteerd door de impact van bepaalde gebeurtenissen op een zitting, of de beslissing die  moeten worden genomen. Denk bij dit laatste aan de uitwerking die een beslissing op de samenleving en/of op de professional zelf heeft.

Het beperkt zich niet alleen tot de eigen kwetsbaarheid van de strafrechtprofessional: in alle stadia van het strafproces wordt ook, meer dan in het verleden, verlangd dat mogelijke kwetsbaarheden van de verdachte worden herkend én daarop wordt geacteerd. Denk bijvoorbeeld aan de ‘kwetsbare verdachte’ die aan een (politie)verhoor wordt onderworpen of terechtstaat op zitting en bovengemiddeld bescherming behoeft.

We bespreken deze dimensie door enkele interviews te houden met meerdere strafrechtprofessionals. Vragen van het publiek kunnen in deze fase ook worden gesteld.

3) de kwetsbaarheid van degene die in het strafrecht betrokken wordt

Of dit nu een verdachte, slachtoffer of een getuige is, in het verloop van het strafproces worden zij geconfronteerd met hun eigen kwetsbaarheid. Bijvoorbeeld door de straf die een verdachte boven zijn hoofd hangt en alle implicaties daarvan voor zijn persoonlijk leven. Het slachtoffer dat zich bloot moet geven ten overstaan van strafrechtsprofessionals over een schokkende gebeurtenis in haar leven en dit via de opsporing en rechter moet herbeleven om enige vorm van erkenning en genoegdoening te krijgen. Of de getuige die, wetende dat de verdachte alles krijgt te horen, uit de doeken moet doen wat er is gebeurd, in het kader van de waarheidsvinding. Bij het slachtoffer moet ook gedacht worden aan bepaalde groepen (minderheden, politieambtenaren, vrouwen) die mogelijke kwetsbaarder zijn voor slachtofferschap of secundaire victimisatie door het proces zelf.

We bespreken deze dimensie met een panel van deskundigen aan de hand van stellingen en vragen van het publiek

Doelgroep

Het congres is voor allerlei deelnemers nuttig, leerzaam, interessant en inspirerend. Denk bijvoorbeeld aan de professionals die actief zijn in het strafrecht. De strafrechter, officier van justitie, strafadvocaat en misdaadjournalist kunnen in de uitoefening van hun werk immers geconfronteerd worden met allerlei dimensies van kwetsbaarheid. Dit congres is daarnaast interessant voor wetenschappers, UvA-masterstudenten Strafrecht en eenieder die zich verbonden voelt met dit thema.