Workshops

Ronde 1 – workshop 1:
Didactische modellen

Danny Dingemans

Het werk van de docent is ambacht, ambachtelijk lesgeven doe je met je eigen kennis en ervaring maar ook met het juist hanteren van je gereedschap. Vakdidactiek biedt het gereedschap om lessen te maken die constructief goed in elkaar zitten. Didactische modellen geven antwoord op de vraag HOE help ik leerlingen om kennis en vaardigheden te ontwikkelen. Dat is geen invuloefening in de zin dat je lessen in een bepaalde mal wringt. Didactische modellen leiden tot ontwerpregels voor goede lessen maatschappijleer. Wanneer docenten de ontwerpregels hanteren kunnen ze als ambachtsman in een creatief proces lessen ontwerpen die op de hoe-vraag een passend antwoord geven. In het nieuwe handboek is hoofdstuk 4 gewijd aan didactische modellen en ontwerpregels. In de workshop gaat Danny met je aan de slag om een les modelmatig te ontwerpen en ga je naar huis met een ambachtelijke les.

Danny Dingemans is docent vakdidactiek en internationale betrekkingen bij de lerarenopleiding maatschappijleer van Fontys Lerarenopleiding in Tilburg.

Ronde 1 – workshop 2:
Leren van concepten kan niet zonder hogere denkvaardigheden

Marieke van der Wal en Gerard Ruijs

Vaak wordt het leren van concepten gezien als iets wat los zou staan van de vaardigheden van de vakken maatschappijleer, maatschappijkunde en maatschappijwetenschappen. In deze workshop gaan we in op het onderscheid tussen meer vakinhoudelijke begrippen (als globalisering, democratie, of cultureel kapitaal) en begrippen die kenmerkend zijn voor een wetenschapsdiscipline en die je toepast bij het denken en redeneren. Deze second-order-concepts zijn nodig om te komen tot een hoger niveau van leren: er is kennis nodig van die begrippen, maar leerlingen moeten daarmee ook kunnen oefenen om ze goed te leren toepassen. Het uiteindelijke doel is dat er juist een verbinding ontstaat met de vakinhoudelijke begrippen, waardoor die op een hoger niveau gebruikt kunnen worden. Sandahl (2015) noemt dit ‘doing social science’. 

In deze workshop  gaan we aan de slag met opdrachten en werkvormen die het redeneren van leerlingen met de maatschappijleerconcepten op een hoger cognitief niveau brengen. Daarbij maken we ook gebruik van inzichten over taalgericht vakonderwijs (TVO) en het leren van concepten. We laten zien hoe je leerlingen vanuit hun alledaags taalgebruik (en de naïeve redeneerwijzen daarbij) kunt leren redeneren met en over vakconcepten. Juist taalzwakkere leerlingen hebben hier baat bij: het leren wordt betekenisvoller. De workshop sluit aan bij hoofdstuk 4 tot en met 6 uit het Handboek.

Marieke van der Wal is vakdidacticus maatschappijleer en maatschappijwetenschappen aan de RijksUniversiteit Groningen.

Gerard Ruijs is vakdidacticus aan de Interfacultaire Leraren Opleiding van de Universiteit van Amsterdam en betrokken bij een onderzoeksproject van het NRO over het redeneren bij maatschappijwetenschappen.

Ronde 1 – workshop 3:
Wat als leerlingen antidemocratische opvattingen hebben?

Hessel Nieuwelink

Lesgeven over democratie, rechtsstaat en mensenrechten is ingewikkeld, omdat het over abstracte concepten gaat. Maar het is nog veel ingewikkelder als er leerlingen zijn die antidemocratische opvattingen hebben en die met grote regelmaat met de klas delen. Er zijn leerlingen die fundamentele rechten aan sommige groepen niet willen toekennen, vluchtelingen liever dood dan in Nederland willen zien en leerlingen die menen dat de meeste mensen te dom zijn om te stemmen. Het is niet eenvoudig om hierop te reageren. Geef je je mening hierover? Moet je feitelijke informatie geven of heeft dat geen zin? Welke argumenten kan je gebruiken om hier tegenin te gaan? In deze workshop bespreken we deze en vergelijkbare vragen. Hessel Nieuwelink schreef voor het handboek twee hoofdstukken. In hoofdstuk 3 geeft hij een overzicht over het burgerschapsonderwijs en in hoofdstuk 11 komt de didactiek van burgerschap en democratie aan de orde.

Hessel Nieuwelink is hoofddocent bij de lerarenopleiding maatschappijleer en lector burgerschapsonderwijs aan de Hogeschool van Amsterdam.

---

Ronde 2 – workshop 1:

Differentiatie in de lespraktijk

Janneke Nieuwesteeg en Lieke Meijs

Het onderwerp differentiatie mag niet ontbreken in een Handboek vakdidactiek, is de mening van Janneke Nieuwesteeg en Lieke Meijs. “Aan leerlingen onderwijs geven op maat kan hun motivatie verhogen en de effectiviteit van het onderwijs verbeteren”. Zij schreven hoofdstuk 10 over dit onderwerp en verkennen in deze workshop wat de mogelijkheden zijn om in de eigen lespraktijk in te spelen op verschillen tussen leerlingen.
De deelnemers aan deze workshop verschillen ook in hun kennis en ervaring met dit onderwerp en in de voorkeur voor de werkwijze op deze middag. Daar spelen de auteurs op in door te differentiëren in de opzet van de workshop. Dat kan een voorkeur zijn voor een theoretische start en een kortere verwerkingsopdracht of een voorkeur voor een praktische aanpak, waarbij een lesopzet aangepast wordt op basis van naar criteria waarop differentiatie wenselijk geacht wordt.

Janneke Nieuwesteeg is lerarenopleider maatschappijleer/maatschappijkunde aan de Hogeschool van Amsterdam.
Lieke Meijs is vakdidacticus maatschappijleer/maatschappijwetenschappen aan de Docentenacademie van de Radboud Universiteit.

Ronde 2 – workshop 2:

Toetsen van conceptuele kennis

Michiel Waltman

Bij maatschappijleer is het belangrijk dat leerlingen begrippen en theorieën actief gebruiken voor de analyse van maatschappelijke vraagstukken. Hoe kun je toetsen of ze deze conceptuele kennis onder de knie hebben en in nieuwe situaties kunnen toepassen? In hoofdstuk 8 van het Handboek vakdidactiek gaat Michiel Waltman in op deze vraag en geeft hij concrete voorbeelden. In de workshop gaan de deelnemers zelf aan de slag. Door zelf een toetsvraag te maken en hier feedback op te krijgen, leer je hoe je meer toetst dan alleen memoriseren of het herkennen van een begrip in een krantenartikel. Je leert daarnaast hoe je ervoor kunt zorgen dat je toets aansluit bij de leerdoelen en je lesactiviteiten. De workshop is interessant voor docenten van zowel maatschappijleer, maatschappijkunde, maatschappijwetenschappen als burgerschap.

Michiel Waltman werkte bij Cito als toetsdeskundige maatschappijwetenschappen voor het nieuwe examenprogramma. Vanuit deze positie deed hij onderzoek naar het toetsen van hogere-orde-denkvaardigheden en de concept-contextbenadering. Momenteel doet hij onderzoek naar kritisch denken in het MBO voor de werkplaats “Democratisering van kritisch denken”.

Ronde 2 – workshop 3:

De (gevoelige) actualiteit als betekenisvolle context

Ingrid Faas en Thomas Klijnstra

Maatschappijleer is bij uitstek het vak waar de actualiteit een belangrijke rol speelt. Wellicht nog meer dan bij andere vakken. Dat is meteen ook een uitdaging: hoe ga je om met de actualiteit? Over deze vraag gaat hoofdstuk 9 in het Handboek vakdidactiek. De actualiteit biedt een rijke context voor de leerstof, maar hier horen ook bepaalde valkuilen bij. Wanneer een onderwerp de leerling emotioneel sterk raakt, worden zijn standpunten bijvoorbeeld vaker bepaald op basis van morele intuïtie dan op basis van feiten. Het maatschappijleerlokaal moet een ruimte zijn waar diverse – mogelijk zelfs radicale – standpunten en perspectieven aan bod kunnen komen. De docent moet vakdidactisch sterk genoeg zijn om een gepolariseerd debat te voorkomen. Leerlingen moeten zich uitgenodigd voelen om uit hun ‘bubbel’ te komen en zich te verdiepen in verschillende invalshoeken of perspectieven. In deze workshop laten we aan de hand van verschillende voorbeelden zien hoe je theoretische inzichten kunt vertalen naar de lespraktijk (op diverse niveaus). 

Ingrid Faas is lerarenopleider maatschappijleer/maatschappijkunde aan de Hogeschool van Amsterdam. 
Thomas Klijnstra is vakdidacticus maatschappijleer/maatschappijwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en geeft les op een middelbare school in Hilversum.